…czyli Tirana stawia na nowe muzea. O tym, w jak ciekawy sposób rozwija się stolica Albanii pisałam już kilkukrotnie. Zwiedzanie Tirany jest ciekawe! Dziś chciałabym zebrać informacje o trzech najnowszych turystycznych miejscach: Bunk’art 1, Bunk’art 2 oraz Shtepia me gjethe (House of leaves/Dom Liści). Czy w ogóle warto je odwiedzić? Czy trzeba zobaczyć wszystkie? Co poszczególne muzea nam oferują?

O tym jak do poszczególnych miejsc dotrzeć przeczytacie w moim artykule o Tiranie.

Wszystkie te obiekty zostały otworzone w 2016/2016 roku i ze względu na to nie ma o nich informacji w tradycyjnych przewodnikach. Pojawiają się nieraz krótkie wzmianki lub relacje, ale niestety albo z błędami, albo bez konkretnego wyjaśnienia czym są te miejsca.

Założeniem tych trzech muzeów jest dotknięcie z różnej perspektywy czasów komunistycznych i wykorzystanie budowli, które w okresie Hodży miały duże znaczenie. Na pewno najbardziej oryginalnie na tym tle prezentują się Bunk’arty, które umieszczono w podziemnych bunkrach. Pokoje zostały wykorzystane jako sale ekspozycyjne, ale również dały przestrzeń do różnorodnych działań artystycznych.

Wszystkie muzea są multimedialne i zaprojektowane w nowoczesny oraz ciekawy sposób. Ilość różnorodnych materiałów jest wręcz imponująca! Zdjęcia, dokumenty, filmy, nagrania oraz interaktywne aplikacje działające przy pomocy kodów QR. Zwiedzanie tych miejsc dokładnie może zająć dużo czasu, ale dzięki nim możemy prześledzić komunistyczną przeszłość Albanii z kilku perspektyw.

Bunk’art 1

Godziny otwarcia w okresie wakacyjnym codziennie 9:00-18:00

od 15.10 codziennie 9:00-16:00

Bilet normalny: 500 leków

Największe z muzeów położone w bunkrze przeciwatomowym. Bunkier został zbudowany pomiędzy rokiem 1972 oraz 1978 i został stworzony jako schronienie dla Hodży oraz Sztabu Generalnego w razie ataku chemicznego lub wojny nuklearnej.

Obiekt został wykonany z betonu i ma typowy owalny kształt. W środku kopuły znajdują się biura oraz korytarze. Zewnętrzne betonowe mury mają metr grubości. Dach bunkra jest pokryty grubą warstwą ziemi, której grubość sięga 100 metrów. Bunkier posiada 106 pokoi i aulę. Obiekt ma pięć poziomów.

Pierwszym pokojem jest pokój Envera Hodży z oryginalnym wyposażeniem. Innym tego typu pokojem jest pomieszczenie, gdzie miał przebywać Mehmet Shehu – prawa ręka dyktatora. Są urządzone zupełnie inaczej – wręcz luksusowo- kontrastują z pozostałymi ascetycznymi wnętrzami.

Tematyka Bunk’art 1:

1. Okres II wojny światowej przede wszystkim w kontekście działań Hodży oraz komunistycznego ruchu oporu. Jest to również okres kształtowania się Komunistycznej Partii Albanii. Wszystko to ma wpływ na późniejsze losy kraju.
2. Czasy komunistyczne podzielone na dwa etapy: powojenny czas nadziei oraz późniejszy okres budowana „czerwonej Albanii”. Ukazany jest rozwój kraju, ale w kontraście do propagandy i komunistycznych zbrodni.
3. Czasy bunkeryzacji czyli wyjaśnienie zjawiska związanego z bunkrami.
4. Okres ateizacji czyli niszczenia religii aż po czasy odrodzenia w latach dziewięćdziesiątych i współczesne współistnienie różnych wyznań.
5. Wnętrza ukazujące dawny styl czyli mieszkanie, sklep, szkoła.

Bunk’art 2

Godziny otwarcia w sezonie: poniedziałek- czwartek 10:00-18:00, piątek – niedziela 9:00-21:00

Bilet normalny: 500 leków

Tunel Ministerstwa Spraw Wewnętrznych został zbudowany między 1981 i 1986 rokiem i jest uważany za jedno z ostatnich „wielkich dzieł” stworzonych przez reżim komunistyczny w ramach projektu bunkeryzacji. Bunkier MSW jest typem podziemnej budowli. Został stworzony przez Kompanię Konstrukcyjną 10, która wydrążyła ogromny kanał w pobliżu budynku Ministerstwa. Po zagospodarowaniu wewnętrznych przestrzeni, wyższa część została zabezpieczona warstwą betonu o grubości 240 cm (grubość jest widoczna wzdłuż schodów wyjściowych). Bunkrowi została nadana nazwa „Objekti Shtylla” (kolumna) i posiada 24 pokoje, apartament zarezerwowany dla Ministra Spraw Wewnętrznych i obszerną salę dedykowaną komunikacji wewnętrznej. Jak wiele innych bunkrów tej wielkości, ten również został zbudowany w przypadku potencjalnego ataku chemicznego lub nuklearnego.

Tematyka Bunk’art 2

1. Pierwsze pomieszczenia dotyczą historii policji oraz innych jednostek podległych MSW. Dużo miejsca poświęca się działaniom służb bezpieczeństwa, milicji obywatelskiej czy służb granicznych w czasach reżimu komunistycznego.
2. Już sama kopuła zewnętrzna wskazuje na to, że mamy przed sobą miejsce poświęcone ofiarom reżimu komunistycznego. Faktycznie historia służb, o których wspominam w pierwszym punkcie zazębia się z historią opresji oraz zbrodni tamtych czasów. Stajemy twarzą w twarz z bardzo wstrząsającymi materiałami dotyczącymi: tortur, internowań, egzekucji… Możemy wysłuchać historii więzionych w obozach pracy, dowiedzieć się ile tysięcy osób było osadzonych w więzieniach lub zabitych, a nawet zobaczyć listy nazwisk wywieszone w pokojach, które przypominają izby pamięci.

Shtepia me Gjethe/House of Leaves

Godziny otwarcia 10:00-19:00

Cena biletu normalnego: 700 leków

UWAGA! W Domu liści nie można robić zdjęć profesjonalnymi aparatami – tylko komórkami. Nie można też robić filmików!

Dom został zbudowany w 1931 roku i początkowo był pierwszą w Albanii kliniką położniczą. Dopiero w czasach komunistycznych przemienił się w siedzibę Sigurimi.

Tematyka Domu Liści:

1. Historia Służby Bezpieczeństwa
2. Bardzo szczegółowo przedstawione metody działania Sigurimi. Prezentowany jest wszelkiego rodzaju sprzęt jakiego używali do inwigilacji, infografiki przedstawiają struktury oraz to jak rozpracowywano „wrogów”. Mamy dużo liczb dotyczących agentów oraz całego zaplecza ludzkiego współpracującego z reżimem.
3. Wyjaśnienie całej „ideologi” związanej z walką klas oraz wrogiem wewnętrznym i zewnętrznym.
4. Metody działania propagandy ukazane przez bogaty materiał filmowy. Na przykład możemy obejrzeć fabularne filmy z tamtych czasów prezentujące odpowiednio zmanipulowaną rzeczywistość.

 

Podsumowanie

Czy warto? Na pewno! Czy wszystkie? Niekoniecznie.

Ogromną zaletą tych miejsc jest ich klimat. Podziemne, zimne bunkry, które pozwalają nam poczuć atmosferę paranoi i zamknięcia. Dom liści, który został w niektórych miejscach „niewykończony”. Na zewnątrz sprawia wrażenie zdewastowanego! Co więcej również w środku korytarze czy schody zostały pozostawione „bez remontu”.

To jest na pewno pierwszy argument, który wskazuje, że powinniśmy odwiedzić te obiekty.

Bunk’art 1, dla mnie, jest takim najważniejszym projektem, który pokazuje „wielkość systemu” i bardzo ciekawie prezentuje historię Albanii. Plus oczywiście kontakt z charakterystycznymi dla epoki wnętrzami oraz prezentacje artystyczne. Jego wadą jest to, że znajduje się poza centrum.

Bunk’art 2 to zdecydowanie mniejsza przestrzeń i po wyjściu nie ma takiego efektu jak w przypadku jedynki. Poza tym część o historii MSW i służb jest czasem nudnawa. Jednak miejsca poświęcone ofiarom reżimu są jak cios, który powala na ziemię. To jest punkt styczny z Bunk’art 1. Tam mamy pierwszy rozdział dotyczący potworności systemu, a tu pojawia się rozwinięcie tego wątku.

W jedynce nacisk położony jest na historię, a dwójka stawia „kropkę nad i.” Oba obiekty fajnie się uzupełniają, ale można je traktować zupełnie niezależnie.

Jak do tego przystaje Shtepia me gjethe? Jest to projekt niezależny od bunkrów, ale korespondujący zwłaszcza z Bunk’art 2. Dom liści wykorzystuje materiały MSW, z którym schron numer 2 jest powiązany. Dlatego są wątki, które się powtarzają. Dom wśród liści może być najbardziej „niezrozumiały”, gdyż opowiada w dość wyizolowany sposób historię komunizmu z perspektywy Służb Bezpieczeństwa. Przepełniony dokumentami oraz drobiazgami, które owszem wyglądają ciekawie, ale niewiele wnoszą do naszej wiedzy o Albanii.

Bolączką wszystkich tych miejsc, że niektóre fakty czy nazwiska podawane są jako oczywistość bez słowa wyjaśnienia. Wiadomo, że każdy wyniesie z tych miejsc swój bagaż wiedzy, który będzie przystosowany do tego co wcześniej czytał czy słyszał. Jednak czasem przydałoby się jakieś zaplecze. Podam prosty przykład. Krąży informacja, że w Bunk’art 1 jest bardzo mało miejsca poświęconego czasom Hodży. Wynika to zapewne z myślenia, że Hodża pojawił się w 1944 roku w Albanii i po prostu zaczął rządzić. To są proste skojarzenia i ja je całkowicie rozumiem, gdyż nie każdy zna historię Albanii. Nie trzeba przecież wiedzieć, że opowieść o dochodzeniu dyktatora do władzy zaczęła się jeszcze przed zakończeniem wojny.

Mimo angielskich napisów prezentowane jako część ekspozycji dokumenty w języku albańskim mogą być dla turysty elementem wystroju. Mniej czasem znaczy więcej.

Niemniej jednak każde z tych miejsc jest godne polecenia! Warto spędzić przynajmniej w jednym z tych muzeów więcej czasu i skoncentrować się na tym co próbuje się tam przekazać. Są to miejsca po pierwsze oryginalne, po drugie ciekawe, a po trzecie bardzo „albańskie”.

Zapraszam też na zwiedzanie tych miejsc ze mną na wycieczkach fakultatywnych!

*przy opisywaniu obiektów korzystałam z oficjalnych materiałów placówek